Testament: de aandachtspunten
Bij het opstellen van een testament zijn er verschillende aandachtspunten. Wij zetten de informatie voor u op een rij. Zo kunt u zelf bepalen welke keuzes bij u passen. Kies uit de thema’s:
Voorbereiding
Wat zijn de regels als ik geen testament opstel?
Wanneer iemand overlijdt, blijven er bezittingen en schulden over. Samen heet dit de nalatenschap. De erfgenamen zijn degenen die recht hebben op de nalatenschap. Wie de erfgenamen zijn, bepaalt de wet. De wet noemt vijf categorieën of groepen:
- De echtgenoot / geregistreerd partner en de kinderen.
- Ouders, broers en zussen. Als de broers of zussen er niet meer zijn, gaat de erfenis over op hun kinderen.
- Grootouders
- Overgrootouders
- De Staat
Eerst komen de personen uit de eerste groep in aanmerking voor de nalatenschap. Als er niemand in de eerste groep is (of ze wijzen de erfenis af) dan komen personen uit de tweede groep in aanmerking voor de erfenis. Etc.
U kunt afwijken van de wet. Misschien wilt u dat er anderen ook erven. Of u wilt juist personen uitsluiten. Dat kunt u regelen via een testament.
Ook als u de lijnen van de wetgeving volgt, kan het verstandig zijn een testament op te stellen. Dit voorkomt discussies na overlijden over de verdeling van de nalatenschap.
Wat is een testament precies?
Wie mag een testament opstellen
Wat is het verschil tussen een testament en codicil?
Een codicil is een handgeschreven document waarin iemand zelf persoonlijke wensen na overlijden noteert. Hiervoor hoeft u dus niet naar de notaris. U tekent het document met de hand en voorziet het van de datum.
Met een codicil kunt u niet alles regelen wat u in een testament kunt regelen. Wat u wel kunt regelen is:
- wie u een geldbedrag of object wilt nalaten (een legaat);
- of dit geldbedrag of object (legaat) privé-eigendom is van de ontvanger, of dat het onder gemeenschap van goederen valt;
- uw auteursrechten;
- uw wensen rondom de uitvaart.
Een codicil is rechtsgeldig als het aan de voorwaarden voldoet. Het voordeel van een codicil is dat het goedkoper is dan een testament opstellen. Ook kunt u makkelijker wijzigingen aanbrengen. U hoeft er dus niet de notaris voor te bezoeken, al kan het wel verstandig zijn het codicil in bewaring te geven van een notaris.
Uw testament opstellen
Mag ik een testament opstellen?
Bijna iedereen mag een testament laten maken. Dit kan bij de notaris.
Bij het maken van een testament zijn er wel een paar voorwaarden. De belangrijkste zijn dat:
- iemand het testament volledig vrijwillig opstelt. Er mag geen sprake zijn van dwang of bedrog;
- de persoon ouder dan zestien is;
- de persoon wilsbekwaam is. Dit betekent dat iemand in staat is om eigen beslissingen te maken en de gevolgen daarvan te overzien. Een voorbeeld: iemand met dementie is niet meer wilsbekwaam.
Wanneer is het verstandig een testament op te stellen?
Wettelijk is vastgelegd wie erfgenamen zijn bij een nalatenschap wanneer er geen testament is. U kunt hiervan (deels) afwijken als u dat wilt. Dan moet u een testament maken. In een testament kunt u gedetailleerd bepalen wat er met uw nalatenschap moet gebeuren.
Een paar voorbeelden
- Heeft u geen wettelijke erfgenamen? Dan kunt u vastleggen wie de nalatenschap zal krijgen.
- Heeft u een partner, maar bent u niet getrouwd of geregistreerd samenwonend? Dan kan een testament ervoor zorgen dat de partner (een deel van) de nalatenschap ontvangt.
- Ouders leggen in een testament vast wie de voogd over hun kind(eren) zal zijn als zij allebei komen te overlijden.
- Een ondernemer legt vast wie hij capabel acht om het bedrijf te leiden.
- Etc.
In het testament is het mogelijk kinderen deels te onterven. U brengt daarmee de nalatenschap terug van het zogenaamde “kindsdeel” tot de “legitieme portie”.
Hoe stel ik een testament op?
De notaris is als enige bevoegd om een testament vast te leggen. Als u een testament wilt, dan moet dus u naar de notaris toe.
De notaris kan u adviseren over de mogelijkheden van een testament. Zowel voor uzelf als voor de notaris is het fijn als u zich thuis voorbereidt op het gesprek. Zorg dat u in grote lijnen weet wat u wilt.
De volgende vragen gelden als een richtlijn:
- Wie wilt u als erfgenamen?
- Wilt u dat de erfgenamen evenveel erven, of heeft u een andere verdeling in gedachten?
- Zijn er voorwerpen of bedragen die u aan een specifiek persoon wil nalaten?
- Wilt u een executeur benoemen? Dit is iemand die de nalatenschap afhandelt.
- Zo ja, wie zal dit zijn en wat is zijn beloning?
| TIP Als u deze vragen beantwoordt, kunt u ook rekening houden met de erfbelasting. U kunt uw nalatenschap zo verdelen, dat uw erfgenamen er de minste belasting over betalen. Onder het kopje ‘erfbelasting’ leest u meer over hoe de erfbelasting in elkaar steekt. |
Welke keuzes kan ik maken binnen testament?
U kunt binnen een testament meerdere keuzes maken. Een aantal belangrijke keuzes of veelvoorkomende opties benoemen we hier kort.
Testament met vruchtgebruik
Deze testamentvorm ’testament met vruchtgebruik‘ maakt onderscheid tussen het bezitten en het gebruiken van de nalatenschap. Zo kan een erfgenaam het geld op een rekening erven, terwijl een andere erfgenaam de rente hierover krijgt. Ook kan een erfgenaam een woning erven, terwijl een andere erfgenaam het recht krijgt (of behoudt) om er te wonen.
Wanneer is een testament met vruchtgebruik interessant?
Iedereen die een onderscheid wil maken tussen bezit en gebruik, kan voor deze testamentvorm kiezen. Bij ouders die hertrouwd zijn of een nieuw partnerschap zijn aangegaan, is het een veelgebruikte optie. Ze geven met dit testament de nalatenschap volledig aan hun kinderen. (Dit kan alleen in een testament. Via de wet zou de partner ook erven.)
Toch denkt de eigenaar van het testament ook aan de langstlevende partner. Dit wordt gedaan door de partner het ‘vruchtgebruik’ over de nalatenschap te schenken. Oftewel: de partner mag gebruikmaken van de opbrengsten (‘vruchten’) van de erfenis.
De partner kan zo bijvoorbeeld in het huis blijven wonen, of krijgt de rente over de (spaar)rekening. De partner heeft recht om de rente, dividenden en andere inkomsten uit financiën te ontvangen. Maar ook als er bijvoorbeeld meubels, kunst of juwelen zijn, mag de partner hier gebruik van blijven maken.
Het testament kan bepalen op welk deel van de erfenis en voor hoe lang de langstlevende partner recht heeft op vruchtgebruik.
Testament met tweetrapsmaking
Hoe een tweetrapsmaking werkt leggen we uit aan de hand van een voorbeeld.
Stel:
Johan is enkele jaren geleden hertrouwd met Els. Ze hebben beide kinderen uit een eerder huwelijk. Johan wil dat Els goed achterblijft als hij komt te overlijden, en zorgt ervoor dat zijn nalatenschap volledig voor haar beschikbaar komt.
Heeft Johan geen extra voorwaarden in het testament opgenomen? Dan maakt alles wat hij aan Els heeft nagelaten voortaan deel uit van de nalatenschap van Els.
Gevolg: als Els komt te overlijden, dan komt de volledige nalatenschap (inclusief de tegoeden/bezittingen van Johan) beschikbaar voor haar kinderen. Terwijl Johan misschien liever had gezien dat ‘zijn’ deel alsnog voor zijn eigen kinderen beschikbaar zou komen.
In zo’n geval, kunt u een testament met tweetrapsmaking kiezen. U kunt dan een erfgenaam op de tweede ‘trap’ kiezen. Wat nog over is van uw nalatenschap aan erfgenaam nummer 1, gaat dan (na overlijden van de eerste erfgenaam) door naar de door u gekozen erfgenamen.
Aandachstpunten & valkuilen
Geen partner of kinderen? Wat betekent het voor mijn testament.
Als u geen kinderen of partner heeft, kan het al snel zo zijn dat uw nalatenschap bij de Staat terechtkomt. Terwijl er misschien best personen of organisaties zijn die u na aan het hart liggen.
| TIP Het kan ook gunstig zijn om uw erfenis onder meerdere personen te verdelen, zodat er zo min mogelijk geld moet worden overgemaakt aan de Belastingdienst. U kunt in uw testament opnemen dat u een aantal personen wilt laten erven binnen de belastingvrijstelling. Goede doelen kunnen belastingvrij erven als ze geregistreerd staan als ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling) of SBBI (Sociaal Belang Behartigende Instelling). |
Kinderloos koppel
Stel. U bent getrouwd of heeft een geregistreerd partnerschap. U heeft geen kinderen. Wel heeft u samen een vermogen opgebouwd. Wat gebeurt er met dit vermogen wanneer u allebei geen testament heeft?
Het is afhankelijk van wie het eerst overlijdt, of de hele nalatenschap bij de ene of bij de andere familie eindigt. Want, als partner 1 overlijdt, erft volgens de wet partner 2 alles. Als partner 2 op een later moment overlijdt, dan erft zijn/haar familie alles. Dat is dus inclusief het deel dat partner 1 naliet. Andersom geldt hetzelfde.
Wilt u beide families laten delen in de nalatenschap, zodat erven niet meer afhankelijk is van wie er als eerste overlijdt? Dan kunt u dat (beiden) in een testament laten vastleggen.
Om rekening mee te houden
Zonder kinderen en partner
Erfgenamen & kinderen
Legitieme portie
Als u geen testament heeft, dan erven uw kinderen samen met uw huwelijkspartner / geregistreerde partner uw nalatenschap. Dit is vastgelegd in het wettelijk erfrecht. Als u het anders wilt, moet u uw wensen in een testament zetten.
Misschien wilt u anderen ook laten erven. Of u wilt (één of meerdere) kinderen onterven. Wat u ook beslist in uw testament, kinderen hebben volgens de wet altijd recht op een deel van de nalatenschap. Dit heet de legitieme portie.
Omvang legitieme portie
Hoe groot is de legitieme portie? Artikel 65 Burgerlijk Wetboek Boek 4 schrijft:
“De legitieme porties worden berekend over de waarde van de goederen der nalatenschap, welke waarde wordt vermeerderd met de bij deze berekening in aanmerking te nemen giften en verminderd met de schulden.”
De grootte van de legitieme portie is dus afhankelijk van de omvang van de totale nalatenschap.
De legitieme portie is de helft van wat een kind geërfd zou hebben als er geen testament was. Het is dus de helft van het wettelijk erfdeel, ook wel kindsdeel genoemd.
| VOORBEELD Wanneer Koen komt te overlijden laat hij een vrouw en een kind na. Hij had een nalatenschap van 10.000 euro. Dan heeft het kind volgens de wettelijke verdeling recht op de helft, dus 5.000 euro. Koen had een testament waarin hij ook andere erfgenamen heeft benoemd. Deze beslissingen hebben invloed op de grootte van het erfdeel van zijn kind. Wat de wensen van Koen ook waren, het kind houdt altijd recht op zijn legitieme portie. Dat is dus de helft van wat hij via het wettelijk erfrecht zou krijgen. Het kind van Koen houdt dus recht op 2.500 euro. |
Legitieme portie en schenkingen
Het komt regelmatig voor dat de erflater (overledene) bij leven giften doet. Er valt dan natuurlijk minder te erven wanneer hij overlijdt. Als het gaat om aanzienlijke bedragen, kan men de giften als onderdeel van de nalatenschap beschouwen.
Wat is een aanzienlijk bedrag? Dat kan per persoon verschillen. Wat schonk de erflater normaal? Wat is zijn vermogen? Ook het moment van schenken kan invloed hebben op deze kwestie.
Soms zijn er afspraken vastgelegd over de schenking, bijvoorbeeld grote schenkingen die de erflater aan (een van zijn) kinderen heeft gedaan. In deze afspraken kan staan dat het bedrag dat hij nu schenkt, later verrekend wordt met het erfdeel van het kind.
Ongelijk laten erven
Als u wilt dat het ene kind meer erft dan het andere, moet u dit via een testament vastleggen. U kunt uw nalatenschap verdelen zoals u wilt, zolang ieder kind zijn legitieme portie maar krijgt. Daar heeft ieder kind bij de wet recht op. De legitieme portie is de helft van het wettelijk erfdeel; het is de helft van wat het kind zou erven als u geen testament had en de wet uw nalatenschap zou verdelen.
Ook als u uw kind in het testament onterft, houdt hij recht op deze legitieme portie.
Erfgenamen toevoegen
In een testament kunt u ook meer erfgenamen benoemen. Bijvoorbeeld goede vrienden, andere familieleden of stief-en pleegkinderen. Zij erven dan een deel van uw nalatenschap. De eigen kinderen houden recht op de basis, hun legitieme portie. Daar omheen kunt u anderen dus laten mee-erven.
Legaten uitdelen
U wilt iemand een bepaald bedrag nalaten. Of u wilt de auto, een vakantiehuisje, specifieke sieraden of andere voorwerpen aan een specifiek familielid, een goede vriend of een organisatie nalaten. Hoe kunt u dit vastleggen in uw testament?
U hoeft deze personen geen erfgenaam te maken. Een erfgenaam erft namelijk een deel van uw nalatenschap. Bijvoorbeeld de helft, een derde of een vierde et cetera. Een legaat is een vast bedrag, bijvoorbeeld 5000 euro. Ook kan een legaat een voorwerp zijn. Een legaat wordt met een chique woord een ‘testamentaire beschikking’ genoemd.
Keuzelegaat
U kunt ook een open legaat of keuzelegaat aan iemand nalaten. De legataris (de begunstigde; de ontvanger van het legaat) mag dan uit een aantal zaken kiezen wat hij wil hebben. U kunt dit schenken, of u kunt de legataris er een bepaald bedrag voor vragen. Hij heeft bijvoorbeeld de eerste keus uit een reeks schilderijen. Wel moet hij de waarde van het schilderij betalen aan de nalatenschap.
Testamentaire last opleggen
U kunt in uw testament voorwaarden stellen, zoals een testamentaire last. Dit is een verplichting die u kunt opleggen aan (een van) de erfgenamen of aan de legataris (ontvanger van een legaat). Het principe is dat de persoon of organisatie zijn erfdeel of legaat pas krijgt, wanneer hij aan de voorwaarde voldoet of heeft voldaan.
Zo’n voorwaarde kan zijn dat iemand voor het huisdier zorgt of het grafmonument onderhoudt.
U leest meer over dit thema in het artikel ‘Mag een erflater aan een erfgenaam verplichtingen opleggen en daaraan sancties verbinden?’
Nalaten onder bewind
Een andere vorm van een voorwaarde in een testament, is nalaten onder bewind. Misschien zijn uw kinderen minderjarig. Of bent u bang dat uw erfgenaam een gat in de hand heeft of niet de capaciteiten heeft om goed om te gaan met uw nalatenschap. Dan kunt u een bewindvoerder aanstellen. Of beter: twee bewindvoerders, voor het geval een van hen uitvalt. De bewindvoerder heeft verplichtingen en een verantwoordingsplicht. Ook krijgt hij een beloning uit de nalatenschap.
U kunt zelf kiezen hoe lang het bewind duurt. De persoon die onder bewind staat, kan na vijf jaar een verzoek doen om het bewind te beëindigen. Dit kan onder bepaalde voorwaarden.
Lees meer over dit thema in het artikel ‘Bewindvoering – bescherming van de nalatenschap’.
Executeur aanstellen
U heeft al uw wensen rondom uw nalatenschap in uw testament staan. Als u er straks niet meer bent, wie regelt dan alles? Hier kunt u een executeur voor benoemen. Hij wikkelt de nalatenschap af en heeft de bevoegdheid om namens alle erfgenamen te handelen.
| TIP Als u tot executeur bent benoemd, betekent dit dat de erflater (overledene) veel vertrouwen in u heeft. Tegelijk is het een zeer verantwoordelijke taak, waar het een en ander bij komt kijken. Hoe complexer de nalatenschap, de wensen hierover of de familierelaties, hoe complexer uw taak als executeur. Sommige executeurs doen daarom graag beroep op professionele hulp. |
Er zijn drie soorten executeurs die u kunt benoemen:
- de begrafenisexecuteur is verantwoordelijk voor de uitvaart
- de beheersexecuteur wikkelt de hele nalatenschap af. De executeur verzorgt het beheer over de nalatenschap. Hij moet een overzicht maken van de bezittingen en de schulden. Als er schulden zijn, moet hij ze afbetalen uit de bezittingen. Soms moet hij hiervoor onderdelen uit de erfenis verkopen. Hiervoor moet vooraf worden overlegd met de erfgenamen. Ook moet er verantwoording over het gedane werk worden afgelegd aan de erfgenamen.
- de executeur-afwikkelingsbewindvoerder heeft meer vrijheden dan de beheersexecuteur. Deze vorm van executeur mag zonder inmenging van erfgenamen de hele nalatenschap afhandelen. Dus ook inboedel uit de nalatenschap verkopen zonder medeweten of toestemming van de erfgenamen. Wel moet aan het eind van de rit verantwoording worden afgelegd over het uitgevoerde werk.
De executeur krijgt bij wet 1% van de bezittingen uit de nalatenschap als beloning voor zijn taken. U kunt in uw testament ook nog een vergoeding bepalen.
Aandachtspunten
Advies
Het opstellen van een testament kan complex zijn en er kunnen juridische en fiscale aspecten bij betrokken zijn. Omdat u het bij de notaris moet opstellen, zal hij u sowieso informeren over de mogelijkheden. Toch is het goed om al te weten wat uw wensen zijn als u de notaris bezoekt. Afhankelijk van hoe complex uw vermogen is, kunt u voorafgaand aan uw notarisbezoek professioneel advies inwinnen bij een financieel adviseur.
Communicatie
Het is van essentieel belang om de mensen die dicht bij u staan op de hoogte te brengen van (een deel van) uw testament. Vooral als u beslissingen neemt die voor verrassingen kunnen zorgen. Communicatie vooraf voorkomt dan veel spanningen. Vertel het ook wanneer u een executeur, voogd voor uw kinderen of bewindvoerders wilt aanstellen. Het is goed om deze beslissingen vooraf te bespreken.
Up-to-date
Het is belangrijk om uw testament regelmatig te evalueren en bij te werken wanneer er veranderingen optreden in uw persoonlijke situatie, wensen of relaties. Levensgebeurtenissen zoals huwelijk, scheiding, geboorte van kinderen, overlijden van naasten of veranderingen in uw financiële situatie kunnen van invloed zijn op de relevantie en geldigheid van het testament. Zorg ervoor dat u uw testament up-to-date houdt.
Uw hulp bij erfrecht
Bij Erfrechtshulp.nl kunt u vertrouwen op een ervaren en gespecialiseerde advocaat die uw belangen behartigt. Heeft u een vraagstuk voor Mr. Jan Damstra? Neem dan contact op voor een gratis intake.
